هشدار جدی نسبت به فرونشست تهران؛ از جنوب غرب تا مناطق شرقی
بیشترین میزان فرونشست نقطهای در برخی مناطق تهران بیش از ۳۰ سانتیمتر گزارش شده است و کارشناسان هشدار میدهند که اگر روند کنونی ادامه یابد، مناطق شرقی پایتخت نیز در سالهای آینده با این پدیده مواجه خواهند شد.
در جنوب غرب تهران، جایی که آسفالت خیابانها و پیادهروهای سنگفرش شده، اجازه نفوذ آب به زمین را نمیدهند، زمین آرامآرام فرونشسته است. ساکنان منطقه ۱۸ و بخشهایی از مناطق ۲۱، ۱۷، ۹، ۱۰ و ۱۹ شاید هنوز این تغییرات را به صورت محسوس حس نکنند، اما خطوط لوله آب و گاز، خطوط ریلی و برخی ساختمانها تحت تأثیر این فرونشست تدریجی قرار دارند.کارشناسان هشدار میدهند که با ادامه روند فعلی، فرونشست به مناطق همجوار و شرقی نیز خواهد رسید.
محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران، درباره وضعیت اجرایی طرحهای مقابله با فرونشست به ایسنا گفته است که طرحها در پیچوخمهای اداری و بیتوجهی برخی دستگاهها گرفتار شدهاند. اگر ۱۰ سال پیش بحران را اعلام و اقدام کرده بودیم، امروز به این نقطه نمیرسیدیم. مخازن زیرزمینی یکییکی در حال از بین رفتن هستند و وضعیت منابع آب تهران نامناسب شده است.»
او افزود: ما برنامهای داریم که اگر اجرایی شود، ظرف ۱۰ سال وضعیت فرونشست به صفر میرسد و سطح آب زیرزمینی بهتدریج افزایش خواهد یافت. اما نگاه برخی دستگاهها هنوز روزمره و سطحی است و میخواهند فقط با تأمین آب کوتاهمدت مشکل را حل کنند.
آقامیری با تاکید بر تفاوت آب با سایر منابع توضیح داد: برق و گاز وقتی استفاده میشوند تمام میشوند، اما آب بخشی از چرخه طبیعی است. میلیونها متر مکعب آب از چاهها برداشت و استفاده میشود و سپس بهصورت فاضلاب از سیستم خارج میشود، بدون اینکه مجدداً به سفرههای زیرزمینی بازگرد.
او افزود: پیش از این فاضلاب از طریق چاهها جذب زمین میشد، اما حالا با توسعه شبکه فاضلاب، پساب تصفیهشده میتواند برای آبیاری فضای سبز استفاده شود و به تغذیه آبخوانها کمک کند.
برداشت بیرویه و اثرات فرونشست
علی شریفی، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران،هم علت اصلی فرونشست را برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی دانسته و به ایلنا گفته است :کاهش بارش، افزایش تبخیر ناشی از گرما و تقاضای بیش از حد آب باعث شده لایههای زیرین خاک خالی شوند و زمین تدریجاً فرو بنشیند. اثرات این پدیده تدریجی است و مردم آن را در محدوده یک ساختمان به شکل محسوس حس نمیکنند، اما خطوط لوله، راهآهن و دیگر زیرساختها آسیب میبینند و در بلندمدت هزینههای سنگینی تحمیل میشود.
آقامیری به تجربه کشورهایی که توانسته اند بحران فرونشست را مهارکنند هم پرداخت و گفت :۲۰ کشور را بررسی کردهایم؛ حتی آمریکا و ژاپن حدود یک قرن پیش با بحران منابع آب زیرزمینی مواجه شدند و توانستند با برنامههای احیای سفرههای آب، نه تنها جلوی نشست زمین را بگیرند، بلکه سطح منابع زیرزمینی خود را نیز افزایش دهند. در ژاپن ارتفاع سطح آب زیرزمینی در برخی مناطق به منفی ۳۵ متر رسیده بود، اما امروز با اجرای طرحهای احیای سفرههای آب، این عدد به منفی ۵ متر کاهش یافته است. این یعنی آب ۳۰ متر فقط با بازچرخانی و تزریق هدفمند بالا آمده است.
او ادامه داد: زمین بهترین تصفیهکننده برای آب است و باید پسابها و آبهای بازیافتی را به جای هدر دادن، به سفرههای زیرزمینی تزریق کنیم تا دوباره در چرخه طبیعی قرار گیرد. اگر این کار انجام شود، پس از دو تا سه سال سطح آب زیرزمینی شروع به بالا آمدن خواهد کرد. در غیر این صورت، میزان آب قابل استفاده به کمتر از ۳۰ درصد فعلی خواهد رسید.
آقامیری تاکید کرد: راه حل این بحران فقط با همکاری همهجانبه و اجرای برنامهای دقیق در بازه زمانی میانمدت امکانپذیر است. وظایف تمام دستگاهها و وزارتخانهها مشخص شده و مدل اجرای برنامه نیز آماده است.
علی شریفی نیز هشدار داد که اگر روند فعلی ادامه یابد و اقدامات پیشگیرانه اجرا نشود، فرونشست از جنوب غرب تهران به مناطق شرقی گسترش خواهد یافت. لازم است در اطلاعرسانیها میان فرونشست تدریجی و فروچاله ناگهانی تفکیک دقیقی انجام شود، زیرا هر دو پدیده متفاوت هستند و اثرات آنها نیز متفاوت است.»
تهران با بحرانی روبهروست که مدیریت کوتاهمدت و تدابیر جزئی نمیتواند آن را کنترل کند. تنها راهکار مؤثر، برنامهای ملی، میانمدت و جامع است که منابع آب زیرزمینی را احیا و فرونشست زمین را متوقف کند. تجربه جهانی نشان میدهد که بازچرخانی آبهای مصرفشده و تزریق مصنوعی به سفرههای زیرزمینی میتواند مسیر تهران را از بحران به پایداری تغییر دهد.
