هورالعظیم در آتش، خوزستان در دود
تالاب هورالعظیم ماههاست میسوزد و آلودگی نفسگیر خوزستان را فرا گرفته، اما با وجود وعدههای مکرر، تأخیر وزارت نیرو و بیعملی نهادها خاموشی آتش را دور از دسترس کرده است.
به گزارش آتیه آنلاین، هورالعظیم، بزرگترین تالاب مرزی ایران، این روزها بهجای انعکاس آسمان در آب، شعلههای آتش و ابرهای دود را در خود جای داده است. آتشسوزی گسترده و خشکسالی بیسابقه، نفس مردم خوزستان را گرفته و بحران زیستمحیطی عظیمی را در دو سوی مرز ایران و عراق رقم زده است. در حالی که وزارت نیرو وعده رهاسازی آب از سد کرخه را داده، کارشناسان نسبت به تأخیرها و کماثری اقدامات هشدار میدهند.
روزنامه فرهیختگان در گزارشی به همین موضوع پرداخت، در بخشهایی از گزارش این روزنامه آمده که، در روزهایی که آسمان خوزستان باید آبی و پرابر باشد، دود و غبار سهم مردم شده است. تالاب هورالعظیم، یکی از بزرگترین تالابهای ایران و منطقه، چند ماهی است که در آتش میسوزد و دود آن بهصورت مستقیم بر زندگی میلیونها نفر در دو سوی مرز ایران و عراق تأثیر گذاشته است. این تالاب که یکسوم آن در ایران و دوسومش در عراق قرار دارد، سالهاست قربانی خشکسالی، کاهش ورودی آب، و بیتوجهی نهادهای مسئول شده است. اما امسال بحران ابعادی تازه یافته خودسوزی گسترده در بخش ایرانی و گسترش آتش به سمت بخش عراقی تالاب.
خوزستان زیر سایه دود
با ادامه آتشسوزیها، آسمان شهرهای خوزستان تیره شده و کیفیت هوا به پایینترین سطح در سالهای اخیر رسیده است. تنها در یک روز بیش از ۷۰۰ نفر با مشکلات تنفسی، قلبی و گوارشی به مراکز درمانی اهواز مراجعه کردهاند. بر اساس آمار رسمی، از تیر تا مهر ۱۴۰۴ بیش از ۸۳ هزار بیمار با مشکلات قلبی و تنفسی غیرعفونی به بیمارستانهای خوزستان مراجعه کردهاند؛ عددی که نسبت به سال گذشته ۱۷ درصد افزایش نشان میدهد.
شاخص آلودگی هوای استان از مرز خطرناک عبور کرده و شهرستان هویزه با عدد ۲۵۳ در وضعیت «بنفش» (بسیار خطرناک) قرار گرفته است. اهواز در سه ماه گذشته تنها ۹ روز هوای سالم را تجربه کرده و هویزه نیز فقط ۶ روز. به بیان دیگر، مردم این شهرها ۸۰ تا ۸۵ روز را در هوای ناسالم تنفس کردهاند.
تالابی که میسوزد و پاسخی که نمیرسد
آتشسوزی در هورالعظیم بهدلیل خشکی بستر و رسوبات نفتی در خاک تالاب، بهسرعت گسترش یافته است. بوی نامطبوع، دوده و گردوغبار حاصل از این آتش، علاوه بر تهدید سلامت انسان، حیات گیاهی و جانوری تالاب را نیز نابود کرده است. گزارشهای پیشین رسانهها از نبود عزم جدی برای حل این بحران حکایت دارد. با وجود هشدارهای مکرر فعالان محیط زیست و گزارشهای متعدد درباره خودسوزیهای مکرر، اقدام مؤثری برای احیای تالاب صورت نگرفته است.
راهحل علمی: رهاسازی آب
موسی مدحجی، رئیس اداره احیای تالابهای خوزستان، تأکید میکند که «تنها راه مؤثر برای خاموشکردن آتش تالاب، رهاسازی آب از بالادست است». او توضیح میدهد که سازمان محیطزیست با همکاری یک شرکت دانشبنیان، مطالعهای بر اساس تصاویر ماهوارهای انجام داده که نشان میدهد حدود ۷ هزار هکتار از تالاب بهشدت درگیر آتش است.
بر اساس این مطالعات، برای خاموشسازی مؤثر باید سطح آب تالاب حداقل ۳۵ تا ۹۵ سانتیمتر افزایش یابد که به حدود ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد. در مقابل، وزارت نیرو معتقد است برای تأثیر واقعی باید بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب رها شود؛ اما چنین حجمی در سد کرخه وجود ندارد.
تجربه عملیاتهای هوایی نیز نشان داده که اطفای آتش از آسمان یا زمین، کارآمد نیست. در دوره اخیر، با وجود چند نوبت عملیات هوایی، اثر آن کمتر از ۲۰ درصد بوده است. بنابراین، رهاسازی هدفمند آب از سد، مؤثرترین گزینه باقی مانده است.
وعده رهاسازی ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب
مجتبی یوسفی، نماینده مجلس، اعلام کرده که پس از چند جلسه تخصصی با وزارت نیرو و سازمان محیطزیست، دستور رهاسازی ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از سد کرخه صادر شده است. طبق برنامه، آب باید ابتدا به بخش ایرانی تالاب و سپس به بخش عراقی برسد تا از گسترش آتش جلوگیری شود.
بر اساس گفتههای مدحجی، از لحظه آغاز رهاسازی حدود ۷ تا ۹ روز طول میکشد تا آب از مسیر ۲۵۰ کیلومتری به تالاب برسد. وزارت امور خارجه نیز موظف شده با دولت عراق هماهنگی کند تا آب در مسیر، بهدرستی هدایت شود و موانع احتمالی برطرف گردد. برای این هماهنگی مهلتی ۴۸ساعته تعیین شده است.
نگرانی از تأخیر وزارت نیرو
اما کارشناسان میگویند مهمترین مانع، تعلل وزارت نیرو در اجرای این تصمیم است. هرچه این فرایند طولانیتر شود، احتمال برداشت آب از مسیر توسط کشاورزان افزایش مییابد و در نتیجه آب کافی به تالاب نمیرسد. مدحجی هشدار میدهد که اگر این اتفاق رخ دهد، ممکن است بعدها گفته شود آب تأثیری نداشته، در حالی که مشکل از نحوه مدیریت و کنترل مسیر انتقال بوده است.
او تأکید میکند که آب باید از منبع بالادست و مطمئن تأمین شود، نه از خود تالاب. زیرا برداشت آب از بخشهای مرطوب تالاب، باعث کاهش بیشتر سطح آن و تشدید بحران میشود. همچنین عملیات رهاسازی باید همراه با پایش هوایی و ماهوارهای باشد تا مسیر حرکت آب و اثربخشی آن بهدقت بررسی شود.
بحران منطقهای فراتر از مرزها
به گفته کارشناسان، خشکیدن و سوختن هورالعظیم فقط یک مسئله محلی نیست؛ بلکه کل اقلیم غرب ایران و جنوب عراق را تهدید میکند. گردوغبار حاصل از آن تا صدها کیلومتر دورتر حرکت میکند و بر سلامت و کشاورزی مناطق دیگر، حتی استانهای مرکزی ایران، اثر میگذارد. در بخش عراقی تالاب نیز اوضاع بحرانی است. تصاویر ماهوارهای و گزارشهای محلی نشان میدهد بسیاری از روستاییان مجبور به ترک خانههای خود شدهاند و دامهایشان از بین رفتهاند. دولت عراق نیز بهدلیل خشکسالی و کاهش شدید آب دجله، توانایی تأمین آب برای احیای تالاب را ندارد.
مدحجی با اشاره به درخواست عراق از ایران برای ارسال آب از کرخه میگوید: «در حالی که آورد رودخانه دجله دو تا سه برابر کرخه است، اما شرایط خشکسالی باعث شده دو کشور در وضعیت مشابهی قرار بگیرند.» به گفته او، اگر دو کشور نتوانند به تفاهمی پایدار برای احیای تالاب برسند، تبعات اقلیمی آن در سالهای آینده شدیدتر خواهد شد.
بحران خاموشی که ادامه دارد
با وجود وعدهها و تصمیمهای متعدد، هنوز هیچ نشانهای از کاهش آتشسوزیها دیده نمیشود. دود غلیظ و بوی سوختگی همچنان در آسمان خوزستان باقی است و شاخص آلودگی در برخی روزها چند برابر حد مجاز میشود.
پزشکان هشدار دادهاند که تداوم این وضعیت میتواند باعث افزایش بیماریهای ریوی، قلبی و حتی سرطان در میان ساکنان شود. مردم استان از بیعملی مسئولان گلایه دارند و بسیاری میگویند دولت فقط وعده داده اما اقدام عملی انجام نداده است.
مدحجی تأکید میکند که اگر رهاسازی آب بهصورت هدفمند و با نظارت دقیق صورت گیرد، میتوان امید داشت تا پایان پاییز شعلههای آتش مهار شود. اما اگر تأخیرها ادامه یابد، احتمال دارد تالاب تا پایان زمستان نیز همچنان در دود و شعله بماند.
پیامدهای گسترده زیستمحیطی
خطر از بین رفتن کامل تالاب، پیامدهایی فراتر از آلودگی هوا دارد. نابودی زیستگاه پرندگان مهاجر، کاهش رطوبت منطقه، افزایش کانونهای گردوغبار، و تشدید گرمای اقلیم از جمله پیامدهای محتمل است.
هورالعظیم نهتنها سپری طبیعی در برابر گردوغبار است، بلکه نقشی حیاتی در پایداری اقلیم جنوبغرب ایران دارد. کارشناسان هشدار میدهند که اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، نهتنها خوزستان بلکه کل مناطق غربی ایران با بحران زیستمحیطی جدی روبهرو خواهند شد.
